Het stalen gezicht van Gooiland

Vraag een makelaar waar je op moet letten bij de aankoop van een pand en het antwoord luidt steevast: “drie dingen: locatie, locatie en locatie”. Dat geldt voor een huis, voor een winkel en zeker voor een grand café en een theater.

Maar hoe zit dat dan met Gooiland? Op het eerste gezicht lijkt het Grand Hotel op een verkeerde locatie te staan, want je gaat er makkelijk aan voorbij en de gevel van het grand café vangt nooit het zonlicht. Bovendien ligt de ingang van het theater in een zijstraat om de hoek. Rare jongens, die architecten, toch?

Vechten voor het voetlicht

Bijna honderd jaar geleden, in het interbellum, floreerde in Europa cultuur, kunst en amusement als nooit tevoren. Dus ook in Nederland en met name in de grote steden. Toevallig kende het Gooi een G. Buurke, horecaondernemer. Hij vond de afstand naar de grote stad Amsterdam te groot voor een avondje uit. Hilversum ontbeerde een cultuurpaleis; een grand-café, een theater samen met een hotel. Iets voor de elite in het Gooi om trots op te zijn. Iets voor de toekomst, passend in de ‘Nieuwe Tijd’.

Dus, wat doe je dan als horecaondernemer? Je vraagt de architect van de toekomst, van ‘Het Nieuwe Bouwen’ om ‘Grand Theatre’ te creëren. Jan Duiker, de architect van Zonnestraal. Simpel toch? Eh, nou nee. In 1934 maakte Duiker de eerste schetsen voor een ‘Grand Theatre Gooiland’, maar binnen een jaar overleed hij.

De weduwe van Jan Duiker vroeg de partner in Parijs, Bernard Bijvoet, de supervisie van het project over te nemen. De tweede man van het architectenbureau, Piet Elling, werkte een maand hard aan de tekeningen maar moest na een conflict met de weduwe het veld ruimen. Op kantoor bleef ene Gerrit Tuynman als enige over. Bernard Bijvoet kwam weliswaar elke twee weken over uit Parijs maar in feite zijn bijna alle tekeningen van Gooiland van de hand van die Gerrit Tuynman. De weduwe vond het blijkbaar best gaan. Gerrit Tuynman zei hier later nog over: “Het is het geesteskind van Duiker en de uitwerking ademde de geest van Bijvoet. De conceptie is echter zo sterk, dat die toch blijft overheersen. Het blijft een werk van Duiker.” Welke meester wenst zich niet zo’n team? Vechten voor het voetlicht.

Waarom is Gooiland een monument?

In 1936 stond het er. Maar wat betekent dat eigenlijk: een sterke conceptie? Waarom wordt nu net dit gebouw een monument?
Het gaat niet om de stenen maar om het verhaal dat wordt verteld. Het verhaal van een unieke combinatie van een idee en het beeld. Horecaondernemer Buurke wilde een goede schouwburg, waar voor iedere bezoeker in de pauze een stoel klaar stond voor het drinken van een kopje koffie.

Architect Duiker vertaalde dit idee in een ontwerp met een hoofdrol voor ‘het kopje koffie’. Hij ontwiep een onderkomen vanuit het sociale aspect. Een ontmoetingsplek die uitnodigt om binnen te komen. Daarom werd het grand café de voorgevel van Gooiland. Een revolutionaire aanpak in de tijd dat theaters zich verscholen achter monumentale facades met gigantische posters. Het grand café voor het voetlicht.

Maar er is meer. Architectenduo Duiker en Bijvoet waren van ‘Het Nieuwe Bouwen’. Zij bedachten een stalen constructie als een soort geraamte als een skelet. Binnen dat geraamte kon je, voor die tijd, unieke dingen maken en later ook nog veranderen. Vloeren maken op verschillende niveau’s bijvoorbeeld en wanden verschuiven.

Bernard Bijvoet heeft de afwerking van het interieur ontworpen. Vooral dat van het theater. Zijn pen is milder dan die van Duiker. Warmer tegenover het avontuurlijke spel van licht en lucht. Neem nu het dakterras, dat juist nu weer in ere is hersteld. De hotelkamers liggen eigenlijk aan dat terras, waar oorspronkelijk een vijver als een schitterende briljant de aandacht trok. Gooiland was het eerste gebouw in ons land met een volledig stalen skelet. Nu is dat een normale manier van bouwen. Misschien zelfs de norm. Daarom is het een monument. Duiker bracht het nieuwe bouwen voor het voetlicht.

Apart afrekenen

Gooiland floreerde. Koningin Juliana dronk er geregeld een kopje koffie met drie vriendinnen en zij rekenden apart af. Buurke stelde jaarlijks met veel energie het programma voor de schouwburg samen. Gooiland groeide uit tot het centrum van culturele activiteiten in het Gooi. Vele grote namen zagen er het voetlicht; Cees Laseur, Mary Dresselhuyis en Johan Remmelts. De Snip en Snap-revue, het Radio Filharmonisch Orkest en ook het Concertgebouworkest.

Gooiland was een begrip. Maar zal dat zo blijven?

Het theater dreigt te verdwijnen. Er is geen grand café. Maar wel een internationaal bekend hotel. Een zeer trendy dakterras en een gerenommeerd Japans restaurant. De toekomst zal het leren. Kan het stalen gezicht van Gooiland nog één keer verrassen?