Wonen in Dudoks hei(lige) groene zone om Hilversum
De jaren 60-wijk het Kamrad, ten oosten van de Kamerlingh Onnesweg in Hilversum, is voor sommigen iets om voorbij te rijden onderweg naar huis of werk. Anderen moeten gelijk denken aan de gelijknamige cafetaria, zonder zich af te vragen waar de naam vandaan komt. Maar voor veel bewoners is het een reden om misschien wel veel minder op vakantie te hoeven: een woonparadijsje op de grens tussen mediastad en bloeiende hei.

Weverskam

Al voor de oorlog had toenmalig gemeentearchitect Willem Marinus (W.M.) Dudok een plan om een fraaie ‘groene’ finale te maken voor de Hilversumse stadsuitbreiding: het Uitbreidingsplan uit 1933, opgesteld destijds samen met directeur Publieke Werken Jan (J.F.) Groote: veertien bladen met foto’s, tekeningen en toelichting waarin werd uitgelegd dat het eigenlijk moest gaan om een voltooiingsplan voor Hilversum. Dudok wilde hiermee voldoen aan de oproep van de Centrale Schoonheidscommissie voor het Gooi in haar rapport uit 1925 aan Gooise gemeentes, om bij uitbreidingsplannen meer aandacht te verlenen aan het behoud van natuur. Dudok: ‘Je kunt nog zoveel plantsoenen en parken ontwerpen, de bestaande natuur kun je nooit evenaren.’

In dat plan ook onderstaande tekening waarin duidelijk voorbij de Kamerlingh Onnesweg (KO-weg), een zevental straten is ingetekend in en wijzend naar de natuur, als ware het de tanden van een weverskam, in Hilversum veel gebruikt. Volgens het plan was een groei tot 100.000 inwoners en behoud van natuur, mogelijk.

Dudok concretiseerde zijn plannen in 1954, rondom zijn pensionering. Hij was inmiddels niet meer de stadsarchitect, maar nog wel voor de gemeente werkzaam. Op bouwtekeningen van rijtjeswoningen in Kamrad komt ook de naam van mede-architect R.H.M. (Robert) Magnée voor – bekend van Palace Residence aan de ‘s-Gravenlandseweg. Overigens waren op een van die tekeningen ook sportvelden achter alle straatjes ingetekend, tegen de gemeentegrens aan. Misschien gelukkig wel niet uitgevoerd.

In het boek Dudok uit 2013 van Annette Koenders – huidig senior beleidsadviseur cultureel erfgoed van de gemeente – is haarfijn uitgelegd dat het Kamrad eigenlijk het visitekaartje was waardoor Dudok gevraagd werd voor een groot aantal stadsuitbreidingen. Koenders (via de mail): ‘Het Kamrad was toch wel het hoogtepunt van de afronding van Hilversum. De gemeente wilde niemand anders dan aan Dudok deze opgave overlaten. Zijn compagnon Magnée heeft veel voor hem waargenomen. Hij zat bij de bouwvergaderingen’.

Dudok was aanvankelijk tegen hoogbouw in Hilversum, dat zou niet passen omdat hij dacht dat… ‘mensen veel gelukkiger zouden zijn in een tuinstad in een mooi huis, dan opeengepakt in een flat.’ Maar… ‘hij zag dat het koele verstand zou kunnen gaan regeren en de technische mogelijkheden zijn daarbij zo overstelpend dat ‘wij’ moeten oppassen ons hoofd niet te verliezen.’

Bouw

De uiteindelijke bebouwing begon pas in 1961, waarin het aangezicht vanuit de lucht veel minder doet denken aan een kam, zoals in een fietsroute door de wijk van Hilversumse Historische Kring Albertus Perk in 2014 door de rondleiders werd opgemerkt. Dat kwam ook door Dudoks idee om de woningen niet parallel tegenover elkaar te plaatsen, zodat altijd vrij zicht was aan een kant. Dit is uitgewerkt bij de vijf straten aan weerszijden van de middelste twee – daar staan de rijtjes recht tegenover elkaar met een plantsoen ertussen. Bij de flats aan de westkant werden steeds zes laanbomen geplaatst, niet ter hoogte van de gazons, om zo de zichtlijnen vanuit de wijk ten westen van de KO-weg niet te belemmeren, het gewenste effect. Zicht op de bebouwing vanaf de hei was juist wel planmatig afgeschermd door forse beplanting. Inmiddels kunnen we dit onderhand wel een korte bosstrook noemen, na dik 55 jaar.

Kamrad bestaat uit zeven straten met rijtjeswoningen aan de heikant, en telkens 1 flat per straat, gesitueerd langs de KO-weg. Volgens het Kadaster zijn de eengezinswoningen – behoudens toegestane uitbouwen – 85 vierkante meter groot, de appartementen daarentegen variëren van 62 tot 107 m2. Ook zijn er veel garages (15 m2) gebouwd, onder de flats en bij de middelste twee straten, bij de hei.

De tuinen bij de huizen waren relatief klein gehouden, wat de privacy van de bewoners inperkte. Maar om dit gevoel enigszins teniet te doen werd aan de voor- (middels schuurtjes) en achterkant (middels een afscheidingsmuur) zogenaamde voor- en achterplaatsen gemaakt als open voortzetting van het huis. N.B. Dudoks idee was dat buiten het tuinhek de gemeenschappelijke groenvoorziening begon, de weelde van de gedeelde natuur.

Uit een publicatie over 100 jaar Dudok: ‘In de periode na de Tweede Wereldoorlog krijgt het werk van Dudok onder invloed van het functionalisme een doelmatiger en soberder karakter. Lichte kleuren als wit en lichtgeel voeren de boventoon.’ De flats zijn rond 2014 qua kleuren gereconstrueerd: ‘…dat de lichtblauw geschilderde, betonnen palen in combinatie met de witte kaders van de galerijen en balkons ten opzichte van het lichtgele metselwerk de architectuur verbijzonderen en de individualiteit van de woningen accentueren.’

Lief en leed

Veel bewoners van ‘t wijkje werkten logischerwijs voor het nabijgelegen NSF (nu winkelcentrum Seinhorst) en NEC (voormalige Philips-locatie achter de brandweer) – van techneut tot vrachtwagenchauffeur. Vele verhalen zijn te vertellen over buurtfeesten maar ook burengerucht versus de relatieve stilte, de ruimte en vrijheid voor de kinderen.

Heerlijk wonen!

In 1960 zei Dudok tijdens een rondleiding door de wijk in aanbouw: ‘Kijk, en hier begint de hei en verder mag er niet gebouwd worden. Hier wonen de mensen toch gelukkig; zeg nou eerlijk, hier wonen ze toch beter dan waar ook ter wereld.’ En zo is het: heerlijk groen wonen, minder noodzaak tot periodiek ontvluchten!